Het kleine geëerd

Overmorgen gaat in Genève de Large Hadron Collider in werking, 's werelds kostbaarste apparaat om dingen kapot te maken. Elementaire deeltjes worden met een noodgang door een 27 kilometer lang circuit gejaagd (ze doen nog geen tienduizendste seconde over één rondje) en op strategische punten getreiterd met een hagelschot van andere deeltjes. Botsende deeltjes spatten uiteen in nog weer kleinere onderdelen, waarvan sommige maar een heel vluchtig zelfstandig leven beschoren is. Dat klinkt heel gemeen allemaal, maar de rondzwierende partikels vieren hun kortstondige vrijheid uitbundig met het tekenen van sierlijke, bijna frivole doedeltjes in een wolk van waterstof.

Omdat de botsingen in de nieuwe collider harder gaan dan ooit is de hoop dat ook ongrijpbaarder deeltjes dan ooit aangetroffen zullen worden; bijvoorbeeld het Higgs boson, dat een sleutelrol vervult in de theorieën over de vroegste momenten in het ontstaan van de kosmos, maar dat nog nooit is waargenomen. In zeker zin zou je kunnen zeggen dat de LHC een soort secularisatiemachine is. Als het bestaan van het Higgs boson ermee wordt aangetoond verwijdert de fysische scheppingsleer, die het steeds meer van geloof moet hebben naarmate ze dichter bij de ultieme oorsprong komt, zich weer een stap weg van het religieuze in de richting van het weten. Er is zelfs een heel klein sprankje hoop dat er bewijs gevonden kan worden voor de snaartheorie: de idee dat alle materie is opgebouwd uit onvoorstelbaar kleine, vibrerende snaartjes. Dat zou natuurlijk prachtig zijn. Met één grote boog sluit zich dan de fysica over millennia heen en zijn we helemaal terug bij Pythagoras' Harmonie der Sferen. Heel de werkelijkheid blijkt muziek te zijn.

Mag dat onzekere, eeuwen en eindeloosheden omspannende avontuur zes miljard dollar kosten? Natuurlijk. In een project als de LHC openbaart zich het wezen van de mens op zijn allermooist, in zijn onbegrensde drang de werkelijkheid te begrijpen. Bovendien, op plekken waar hij zich op zijn lelijkst laat zien zijn de kosten aanzienlijk hoger; in Irak bijvoorbeeld, waar Bush' willekeurige oorlog nu al bijna honderd keer zoveel heeft gekost als de kosmische bowlingbaan in Genève. Over mensenlevens zwijgen we dan nog beleefd; niettegenstaande de doemvisies van enkele zwartkijkers, die menen dat de Spielerei met de bouwstenen van materie en energie zomaar een zwart gat zou kunnen opleveren (dàg Genève!), is de kans dat er in de LHC doden gaan vallen uitermate klein.